Skip to main content

Kreda (okres) Spis treści Stratygrafia | Ogólne | Flora | Fauna | Wymieranie kredowe | Zobacz też | Przypisy | Bibliografia | Linki zewnętrzne | Menu nawigacyjneInternational Stratigraphic ChartICS-Chart/Time ScaleLate Cretaceous (90 Ma)late Early Cretaceous (105 Ma)Early Cretaceous (120 Ma)The paleogeographic atlas of northern EurasiaCzęść 2.1LegendaeInternational Stratigraphic Chart4135819-30056285130512

Multi tool use
Multi tool use

Kreda


okresmezozoicznejepokiwczesną kredępóźną kredęchronostratygraficznymkredy piszącejskałyd'Halloyaskamieniałościami przewodnimiamonitymałżeinoceramybelemnityotwornicetransgresjamorza epikontynentalneAtlantykIndyjskiruchy górotwórczealpejskiejpłaszczowinyTatrkokolitówwapienikredy piszącejrośliny okrytonasienneiglastearaukariezastrzalinynagonasiennychmiłorzębowesagowcebenetytypaprocie nasienneRośliny zarodnikowepaprociepierwotniakówstratygraficznieotworniceplanktonicznejurykalpionellerudystyramienionogigąbkiślimakiamonityheteromorfynektonicznychbelemnityTeleosteirekinykostnochrzęstneprzejściowcepłazy tarczogłowejurąplezjozauryichtiozaurymozazaurówkrokodylegadów latającychpterodaktyliramforynchydinozaurydinozaury ptasiomiednicznedinozaury rogatedinozaury kaczodziobeteropodówzauropodyssakitorbaczełożyskowcemasowych wymierańdinozauryptaków












Kreda (okres)




Z Wikipedii, wolnej encyklopedii






Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania




Ten artykuł dotyczy ostatniego okresu ery mezozoicznej. Zobacz też: inne znaczenie tego słowa.








Kreda
145–66 mln lat temu


PreЄ





















Є

O

S

D

C

P

T

J

K

Pg

N

Q



Średnia objętość w atmosferze

Tlenu
ok. 30% obj.[a]

Dwutlenku węgla
ok. 1700 ppm[b]
Inne uśrednione dane
Temperatura
ok. 18 °C[c]

Tabela stratygraficzna



poprzedni okres
jura
następny okres
paleogen


  1. 150% obecnej. Zobacz też: Zawartość tlenu w atmosferze w fanerozoiku


  2. 6 × poziom przed rewolucją przemysłową. Zobacz też: Zawartość dwutlenku węgla w atmosferze w fanerozoiku


  3. 4 °C różnicy w stosunku do obecnej. Zobacz też: Średnie temperatury w fanerozoiku





Rędzina wytworzona na skałach kredowych Mastrychtu, Kozubowski Park Krajobrazowy


Kreda – ostatni okres ery mezozoicznej, trwający około 80 milionów lat (od ~145,0 do 66,0 mln lat temu). Kreda dzieli się na dwie epoki: wczesną kredę i późną kredę. W sensie chronostratygraficznym kreda to system, który dzieli się na dwa oddziały: kredę dolną i kredę górną.


Nazwa pochodzi od kredy piszącej – skały powszechnie występującej w utworach tego okresu. Wprowadzona została przez belgijskiego geologa d'Halloya w I połowie XIX w.




Spis treści





  • 1 Stratygrafia


  • 2 Ogólne


  • 3 Flora


  • 4 Fauna


  • 5 Wymieranie kredowe


  • 6 Zobacz też


  • 7 Przypisy


  • 8 Bibliografia


  • 9 Linki zewnętrzne




Stratygrafia |


Podstawowymi skamieniałościami przewodnimi są amonity, a w kredzie górnej także małże inoceramy, belemnity i otwornice. Okres/system kredowy dzieli się na epoki/piętra[1]:



























Górna/Późna kreda

mastrycht
(72,1 ± 0,2 – 66,0 mln lat temu)

kampan
(83,6 ± 0,2 – 72,1 ± 0,2 mln lat temu)

santon
(86,3 ± 0,5 – 83,6 ± 0,2 mln lat temu)

koniak
(89,8 ± 0,3 – 86,3 ± 0,5 mln lat temu)

turon
(93,9 – 89,8 ± 0,3 mln lat temu)

cenoman
(100,5 – 93,9 mln lat temu)
 

Dolna/Wczesna kreda

alb
(~113,0 – 100,5 mln lat temu)

apt
(~125,0 – ~113,0 mln lat temu)

barrem
(~129,4 – ~125,0 mln lat temu)

hoteryw
(~132,9 – ~129,4 mln lat temu)

walanżyn
(~139,8 – ~132,9 mln lat temu)

berrias
(~145,0 – ~139,8 mln lat temu)


Ogólne |


W kredzie panował bardzo ciepły i dość wilgotny klimat. Nawet na biegunie średnia roczna temperatura wynosiła około plus 4 °C i zimą raczej nie spadała poniżej zera. Pod koniec wczesnej kredy zaczęła się największa w dziejach Ziemi transgresja, dzięki czemu w późnej kredzie poziom oceanów był wyższy od dzisiejszego o ponad 200 metrów. Znaczna część lądów uległa zalaniu i utworzyły się tam liczne płytkie morza epikontynentalne. Istniały już wtedy dobrze rozwinięte oceany Atlantyk i Indyjski, choć były jeszcze znacznie węższe niż obecnie. Pod koniec kredy zaczęły się intensywne ruchy górotwórcze orogenezy alpejskiej, dzięki czemu doszło do sfałdowania i częściowego wypiętrzania osadów wcześniejszych mórz. Powstały wtedy m.in. płaszczowiny Tatr.



Flora |


Wśród morskiej flory najważniejsza jest grupa jednokomórkowych glonów – kokolitów, które (zwłaszcza w późnej kredzie) występowały masowo. Szczątki kokolitów są jednym z głównych składników wielu odmian wapieni, w tym kredy piszącej. Kokolity mają też spore znaczenie w datowaniu skał.


We wczesnej kredzie pojawiły się pierwsze rośliny okrytonasienne, które w późnej kredzie były już podstawowym składnikiem flory lądowej. Przez cały okres bardzo powszechne były rośliny iglaste, zwłaszcza araukarie i zastrzaliny. Z innych roślin nagonasiennych we wczesnej kredzie pospolite były liściaste: miłorzębowe, sagowce i benetyty, jednak w późnej kredzie te ostatnie wymierają, a pozostałe podupadają. We wczesnej kredzie giną ostatnie paprocie nasienne. Rośliny zarodnikowe reprezentują prawie wyłącznie formy zielne, zwłaszcza pospolite były paprocie. W kredzie zanikają ostatnie drzewiaste paprocie.



Fauna |


W kredzie dochodzi do bardzo bujnego rozwoju pierwotniaków, zwłaszcza istotne skałotwórczo i stratygraficznie są otwornice, w tym pierwsze gatunki planktoniczne. Na przełomie jury i kredy bardzo rozpowszechnione były inne jednokomórkowe pierwotniaki – kalpionelle budujące niektóre wapienie i używane w datowaniu skał. Wśród bezkręgowców żyjących na dnie szczególnie liczne były małże, w tym bardzo ważny stratygraficznie rodzaj Inoceramus. Niektóre małże o nietypowych kształtach rogu, tzw. rudysty tworzyły struktury rafopodobne. Pospolite były w kredzie także ramienionogi, gąbki i ślimaki. W toni wodnej mórz dominowały amonity. Dość liczne stały się wtedy amonity o nietypowych kształtach heteromorfy, czasami też formy gigantyczne (do 2,5 m). Drugą podstawową grupą nektonicznych bezkręgowców były belemnity.


W kredzie następuje szybki rozwój współcześnie dominującej grupy ryb Teleostei, ale jednocześnie co najmniej równie pospolite są rekiny. Natomiast ryby kostnochrzęstne i przejściowce bardzo podupadają.


We wczesnej kredzie w Australii rozwijają się wielkie, dochodzące do 5 m długości i 0,5 tony wagi płazy tarczogłowe. Jednak pod koniec tej epoki giną ostatni światowi przedstawiciele tej grupy. Kreda jest, wraz z jurą, nazywana wiekiem gadów. W morzach przez cały okres panują plezjozaury, we wczesnej kredzie dość częste są ichtiozaury, które jednak giną pod koniec epoki. W kredzie późnej dominuje w morzach nowo powstała grupa morskich jaszczurek – mozazaurów, z których największe gatunki przekraczały 20 metrów długości. Pospolite są także morskie krokodyle sięgające 17 metrów długości i wielkie żółwie. Istniały także mniejsze krokodyle i żółwie słodkowodne.


W powietrzu dochodzi do rozkwitu gadów latających, zwłaszcza pterodaktyli, z których największe osobniki szacuje się na 12 metrów rozpiętości skrzydeł. Natomiast ramforynchy były rzadsze.


Na lądzie dominują dinozaury. Szczególny rozkwit przechodzą dinozaury ptasiomiedniczne, w tym nowo powstałe dinozaury rogate (np. Triceratops) i dinozaury kaczodziobe, tworzące największe wśród dinozaurów stada (do 10 000 osobników) i kolonie lęgowe. W kredzie nastąpiła też maksymalizacja rozmiarów drapieżnych teropodów. Do takich drapieżnych olbrzymów należy m.in. północnoamerykański Tyrannosaurus i gobijski Tarbosaurus. Istniały też wielkie zauropody, ale były one rzadsze niż w jurze.


W kredzie powoli ewoluują ssaki, powstają wtedy pierwsze torbacze i łożyskowce, tym niemniej była to grupa marginalna.



Wymieranie kredowe |



 Osobny artykuł: Wymieranie kredowe.

Kreda skończyła się jednym z pięciu największych masowych wymierań zwierząt w historii.
Wymarły m.in. amonity, belemnity, mozazaury, plezjozaury, pterozaury, wszystkie dinozaury oprócz ptaków.



Zobacz też |




  • Krater Chicxulub

  • senon

  • neokom


Przypisy |



  1. International Stratigraphic Chart (ang.). International Comission on Stratigraphy, styczeń 2015. [dostęp 2015-04-10].



Bibliografia |



  • Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski, 2005: Geologia historyczna dla geografów. PWN


Linki zewnętrzne |


  • ICS-Chart/Time Scale (ang.). Międzynarodowa Komisja Stratygrafii. [dostęp 2015-08-28].

  • Ronald Blakey: Late Cretaceous (90 Ma). W: Mollewide Plate Tectonic Maps [on-line]. Colorado Plateau Geosystems, Inc.. [dostęp 2015-08-28].

  • Ronald Blakey: late Early Cretaceous (105 Ma). W: Mollewide Plate Tectonic Maps [on-line]. Colorado Plateau Geosystems, Inc.. [dostęp 2015-08-28].

  • Ronald Blakey: Early Cretaceous (120 Ma). W: Mollewide Plate Tectonic Maps [on-line]. Colorado Plateau Geosystems, Inc.. [dostęp 2015-08-28].

  • Mapy paleogeograficzne dla kredy w Kazmin V. G. i Natapov L. M.: The paleogeographic atlas of northern Eurasia. Institute of Tectonics of the Lithospheric Plates, Russian Academy of Natural Sciences, 1998. [dostęp 2018-11-29]. Część 2.1 Legenda

















← mln lat temu

Kreda


Prekambr
←4,6 mld

Kambr
541

Ordowik
485

Sylur
443

Dewon
419

Karbon
359

Perm
299

Trias
252

Jura
201

Kreda
145

Paleog.
66

Ng
23

Q
2











Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kreda_(okres)&oldid=55150633”










Menu nawigacyjne




























(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"0.628","walltime":"0.760","ppvisitednodes":"value":18965,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":415594,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":93361,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":30,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":1,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":2141,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":1,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 658.625 1 -total"," 90.73% 597.558 11 Szablon:Szablon_nawigacyjny"," 51.43% 338.724 2 Szablon:Szablon_nawigacyjny_ze_zwijanymi_grupami"," 37.27% 245.471 1 Szablon:Historia_geologiczna"," 27.39% 180.401 1 Szablon:Okres_geologiczny_infobox"," 15.73% 103.625 5 Szablon:Infobox_nagłówek_dodaj"," 15.25% 100.471 5 Szablon:Infobox_nagłówek"," 13.58% 89.437 1 Szablon:Fanerozoik"," 10.84% 71.410 6 Szablon:Cytuj_stronę"," 10.58% 69.693 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.251","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":4175544,"limit":52428800,"cachereport":"origin":"mw1261","timestamp":"20190409201007","ttl":2592000,"transientcontent":false););"@context":"https://schema.org","@type":"Article","name":"Kreda (okres)","url":"https://pl.wikipedia.org/wiki/Kreda_(okres)","sameAs":"http://www.wikidata.org/entity/Q44626","mainEntity":"http://www.wikidata.org/entity/Q44626","author":"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects","publisher":"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":"@type":"ImageObject","url":"https://www.wikimedia.org/static/images/wmf-hor-googpub.png","datePublished":"2002-02-07T23:11:45Z","image":"https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fd/Rendzina_soil_on_the_Maastrichtian_Chalk_in_Kozub%C3%B3w_Landscape_Park%2C_Poland.JPG","headline":"okres ery mezozoicznej"(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgBackendResponseTime":149,"wgHostname":"mw1269"););ngkxxUmK1vQThp8DKWgnSDgFcQeBgeIhj,SE5r S xyDbAcoIg9znzNo1s1yb8oZxh
lr4Y6xSI

Popular posts from this blog

How to create a command for the “strange m” symbol in latex? Announcing the arrival of Valued Associate #679: Cesar Manara Planned maintenance scheduled April 23, 2019 at 23:30 UTC (7:30pm US/Eastern)How do you make your own symbol when Detexify fails?Writing bold small caps with mathpazo packageplus-minus symbol with parenthesis around the minus signGreek character in Beamer document titleHow to create dashed right arrow over symbol?Currency symbol: Turkish LiraDouble prec as a single symbol?Plus Sign Too Big; How to Call adfbullet?Is there a TeX macro for three-legged pi?How do I get my integral-like symbol to align like the integral?How to selectively substitute a letter with another symbol representing the same letterHow do I generate a less than symbol and vertical bar that are the same height?

Българска екзархия Съдържание История | Български екзарси | Вижте също | Външни препратки | Литература | Бележки | НавигацияУстав за управлението на българската екзархия. Цариград, 1870Слово на Ловешкия митрополит Иларион при откриването на Българския народен събор в Цариград на 23. II. 1870 г.Българската правда и гръцката кривда. От С. М. (= Софийски Мелетий). Цариград, 1872Предстоятели на Българската екзархияПодмененият ВеликденИнформационна агенция „Фокус“Димитър Ризов. Българите в техните исторически, етнографически и политически граници (Атлас съдържащ 40 карти). Berlin, Königliche Hoflithographie, Hof-Buch- und -Steindruckerei Wilhelm Greve, 1917Report of the International Commission to Inquire into the Causes and Conduct of the Balkan Wars

“Whose” combined with “all”, “every” etc Announcing the arrival of Valued Associate #679: Cesar Manara Planned maintenance scheduled April 17/18, 2019 at 00:00UTC (8:00pm US/Eastern)Proper way to handle plurals with “whose”Is a sentence always grammatically incorrect if it has no verb?What’s wrong with “… enforce that …”“Every” being used instead of “ever”?“We're all each other has”Everyone vs every one vs allRight way to use transition “above all”“Which” instead of “whose” for inanimate objectsCan the relative pronoun “whose” be replaced by “of whom/which” in relative clauses?'all the following are' OR 'the following are all'