Kreda (okres) Spis treści Stratygrafia | Ogólne | Flora | Fauna | Wymieranie kredowe | Zobacz też | Przypisy | Bibliografia | Linki zewnętrzne | Menu nawigacyjneInternational Stratigraphic ChartICS-Chart/Time ScaleLate Cretaceous (90 Ma)late Early Cretaceous (105 Ma)Early Cretaceous (120 Ma)The paleogeographic atlas of northern EurasiaCzęść 2.1LegendaeInternational Stratigraphic Chart4135819-30056285130512
Kreda
okresmezozoicznejepokiwczesną kredępóźną kredęchronostratygraficznymkredy piszącejskałyd'Halloyaskamieniałościami przewodnimiamonitymałżeinoceramybelemnityotwornicetransgresjamorza epikontynentalneAtlantykIndyjskiruchy górotwórczealpejskiejpłaszczowinyTatrkokolitówwapienikredy piszącejrośliny okrytonasienneiglastearaukariezastrzalinynagonasiennychmiłorzębowesagowcebenetytypaprocie nasienneRośliny zarodnikowepaprociepierwotniakówstratygraficznieotworniceplanktonicznejurykalpionellerudystyramienionogigąbkiślimakiamonityheteromorfynektonicznychbelemnityTeleosteirekinykostnochrzęstneprzejściowcepłazy tarczogłowejurąplezjozauryichtiozaurymozazaurówkrokodylegadów latającychpterodaktyliramforynchydinozaurydinozaury ptasiomiednicznedinozaury rogatedinozaury kaczodziobeteropodówzauropodyssakitorbaczełożyskowcemasowych wymierańdinozauryptaków
Kreda (okres)
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
| |||
PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Q | |||
| Średnia objętość w atmosferze | |||
Tlenu | ok. 30% obj.[a] | ||
Dwutlenku węgla | ok. 1700 ppm[b] | ||
| Inne uśrednione dane | |||
| Temperatura | ok. 18 °C[c] | ||
Tabela stratygraficzna | |||
| |||
| |||
Rędzina wytworzona na skałach kredowych Mastrychtu, Kozubowski Park Krajobrazowy
Kreda – ostatni okres ery mezozoicznej, trwający około 80 milionów lat (od ~145,0 do 66,0 mln lat temu). Kreda dzieli się na dwie epoki: wczesną kredę i późną kredę. W sensie chronostratygraficznym kreda to system, który dzieli się na dwa oddziały: kredę dolną i kredę górną.
Nazwa pochodzi od kredy piszącej – skały powszechnie występującej w utworach tego okresu. Wprowadzona została przez belgijskiego geologa d'Halloya w I połowie XIX w.
Spis treści
1 Stratygrafia
2 Ogólne
3 Flora
4 Fauna
5 Wymieranie kredowe
6 Zobacz też
7 Przypisy
8 Bibliografia
9 Linki zewnętrzne
Stratygrafia |
Podstawowymi skamieniałościami przewodnimi są amonity, a w kredzie górnej także małże inoceramy, belemnity i otwornice. Okres/system kredowy dzieli się na epoki/piętra[1]:
Górna/Późna kreda | |
mastrycht | (72,1 ± 0,2 – 66,0 mln lat temu) |
kampan | (83,6 ± 0,2 – 72,1 ± 0,2 mln lat temu) |
santon | (86,3 ± 0,5 – 83,6 ± 0,2 mln lat temu) |
koniak | (89,8 ± 0,3 – 86,3 ± 0,5 mln lat temu) |
turon | (93,9 – 89,8 ± 0,3 mln lat temu) |
cenoman | (100,5 – 93,9 mln lat temu) |
| | |
Dolna/Wczesna kreda | |
alb | (~113,0 – 100,5 mln lat temu) |
apt | (~125,0 – ~113,0 mln lat temu) |
barrem | (~129,4 – ~125,0 mln lat temu) |
hoteryw | (~132,9 – ~129,4 mln lat temu) |
walanżyn | (~139,8 – ~132,9 mln lat temu) |
berrias | (~145,0 – ~139,8 mln lat temu) |
Ogólne |
W kredzie panował bardzo ciepły i dość wilgotny klimat. Nawet na biegunie średnia roczna temperatura wynosiła około plus 4 °C i zimą raczej nie spadała poniżej zera. Pod koniec wczesnej kredy zaczęła się największa w dziejach Ziemi transgresja, dzięki czemu w późnej kredzie poziom oceanów był wyższy od dzisiejszego o ponad 200 metrów. Znaczna część lądów uległa zalaniu i utworzyły się tam liczne płytkie morza epikontynentalne. Istniały już wtedy dobrze rozwinięte oceany Atlantyk i Indyjski, choć były jeszcze znacznie węższe niż obecnie. Pod koniec kredy zaczęły się intensywne ruchy górotwórcze orogenezy alpejskiej, dzięki czemu doszło do sfałdowania i częściowego wypiętrzania osadów wcześniejszych mórz. Powstały wtedy m.in. płaszczowiny Tatr.
Flora |
Wśród morskiej flory najważniejsza jest grupa jednokomórkowych glonów – kokolitów, które (zwłaszcza w późnej kredzie) występowały masowo. Szczątki kokolitów są jednym z głównych składników wielu odmian wapieni, w tym kredy piszącej. Kokolity mają też spore znaczenie w datowaniu skał.
We wczesnej kredzie pojawiły się pierwsze rośliny okrytonasienne, które w późnej kredzie były już podstawowym składnikiem flory lądowej. Przez cały okres bardzo powszechne były rośliny iglaste, zwłaszcza araukarie i zastrzaliny. Z innych roślin nagonasiennych we wczesnej kredzie pospolite były liściaste: miłorzębowe, sagowce i benetyty, jednak w późnej kredzie te ostatnie wymierają, a pozostałe podupadają. We wczesnej kredzie giną ostatnie paprocie nasienne. Rośliny zarodnikowe reprezentują prawie wyłącznie formy zielne, zwłaszcza pospolite były paprocie. W kredzie zanikają ostatnie drzewiaste paprocie.
Fauna |
W kredzie dochodzi do bardzo bujnego rozwoju pierwotniaków, zwłaszcza istotne skałotwórczo i stratygraficznie są otwornice, w tym pierwsze gatunki planktoniczne. Na przełomie jury i kredy bardzo rozpowszechnione były inne jednokomórkowe pierwotniaki – kalpionelle budujące niektóre wapienie i używane w datowaniu skał. Wśród bezkręgowców żyjących na dnie szczególnie liczne były małże, w tym bardzo ważny stratygraficznie rodzaj Inoceramus. Niektóre małże o nietypowych kształtach rogu, tzw. rudysty tworzyły struktury rafopodobne. Pospolite były w kredzie także ramienionogi, gąbki i ślimaki. W toni wodnej mórz dominowały amonity. Dość liczne stały się wtedy amonity o nietypowych kształtach heteromorfy, czasami też formy gigantyczne (do 2,5 m). Drugą podstawową grupą nektonicznych bezkręgowców były belemnity.
W kredzie następuje szybki rozwój współcześnie dominującej grupy ryb Teleostei, ale jednocześnie co najmniej równie pospolite są rekiny. Natomiast ryby kostnochrzęstne i przejściowce bardzo podupadają.
We wczesnej kredzie w Australii rozwijają się wielkie, dochodzące do 5 m długości i 0,5 tony wagi płazy tarczogłowe. Jednak pod koniec tej epoki giną ostatni światowi przedstawiciele tej grupy. Kreda jest, wraz z jurą, nazywana wiekiem gadów. W morzach przez cały okres panują plezjozaury, we wczesnej kredzie dość częste są ichtiozaury, które jednak giną pod koniec epoki. W kredzie późnej dominuje w morzach nowo powstała grupa morskich jaszczurek – mozazaurów, z których największe gatunki przekraczały 20 metrów długości. Pospolite są także morskie krokodyle sięgające 17 metrów długości i wielkie żółwie. Istniały także mniejsze krokodyle i żółwie słodkowodne.
W powietrzu dochodzi do rozkwitu gadów latających, zwłaszcza pterodaktyli, z których największe osobniki szacuje się na 12 metrów rozpiętości skrzydeł. Natomiast ramforynchy były rzadsze.
Na lądzie dominują dinozaury. Szczególny rozkwit przechodzą dinozaury ptasiomiedniczne, w tym nowo powstałe dinozaury rogate (np. Triceratops) i dinozaury kaczodziobe, tworzące największe wśród dinozaurów stada (do 10 000 osobników) i kolonie lęgowe. W kredzie nastąpiła też maksymalizacja rozmiarów drapieżnych teropodów. Do takich drapieżnych olbrzymów należy m.in. północnoamerykański Tyrannosaurus i gobijski Tarbosaurus. Istniały też wielkie zauropody, ale były one rzadsze niż w jurze.
W kredzie powoli ewoluują ssaki, powstają wtedy pierwsze torbacze i łożyskowce, tym niemniej była to grupa marginalna.
Wymieranie kredowe |
Kreda skończyła się jednym z pięciu największych masowych wymierań zwierząt w historii.
Wymarły m.in. amonity, belemnity, mozazaury, plezjozaury, pterozaury, wszystkie dinozaury oprócz ptaków.
Zobacz też |
- Krater Chicxulub
- senon
- neokom
Przypisy |
↑ International Stratigraphic Chart (ang.). International Comission on Stratigraphy, styczeń 2015. [dostęp 2015-04-10].
Bibliografia |
Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski, 2005: Geologia historyczna dla geografów. PWN
Linki zewnętrzne |
- ICS-Chart/Time Scale (ang.). Międzynarodowa Komisja Stratygrafii. [dostęp 2015-08-28].
- Ronald Blakey: Late Cretaceous (90 Ma). W: Mollewide Plate Tectonic Maps [on-line]. Colorado Plateau Geosystems, Inc.. [dostęp 2015-08-28].
- Ronald Blakey: late Early Cretaceous (105 Ma). W: Mollewide Plate Tectonic Maps [on-line]. Colorado Plateau Geosystems, Inc.. [dostęp 2015-08-28].
- Ronald Blakey: Early Cretaceous (120 Ma). W: Mollewide Plate Tectonic Maps [on-line]. Colorado Plateau Geosystems, Inc.. [dostęp 2015-08-28].
- Mapy paleogeograficzne dla kredy w Kazmin V. G. i Natapov L. M.: The paleogeographic atlas of northern Eurasia. Institute of Tectonics of the Lithospheric Plates, Russian Academy of Natural Sciences, 1998. [dostęp 2018-11-29]. Część 2.1 Legenda
← mln lat temu Kreda | ||||||||||||
Prekambr ←4,6 mld | Kambr 541 | Ordowik 485 | Sylur 443 | Dewon 419 | Karbon 359 | Perm 299 | Trias 252 | Jura 201 | Kreda 145 | Paleog. 66 | Ng 23 | Q 2 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kontrola autorytatywna (okres):
GND: 4135819-3
NDL: 00562851
BNCF: 30512
Kategoria:
- Kreda
(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgPageParseReport":"limitreport":"cputime":"0.628","walltime":"0.760","ppvisitednodes":"value":18965,"limit":1000000,"ppgeneratednodes":"value":0,"limit":1500000,"postexpandincludesize":"value":415594,"limit":2097152,"templateargumentsize":"value":93361,"limit":2097152,"expansiondepth":"value":30,"limit":40,"expensivefunctioncount":"value":1,"limit":500,"unstrip-depth":"value":0,"limit":20,"unstrip-size":"value":2141,"limit":5000000,"entityaccesscount":"value":1,"limit":400,"timingprofile":["100.00% 658.625 1 -total"," 90.73% 597.558 11 Szablon:Szablon_nawigacyjny"," 51.43% 338.724 2 Szablon:Szablon_nawigacyjny_ze_zwijanymi_grupami"," 37.27% 245.471 1 Szablon:Historia_geologiczna"," 27.39% 180.401 1 Szablon:Okres_geologiczny_infobox"," 15.73% 103.625 5 Szablon:Infobox_nagłówek_dodaj"," 15.25% 100.471 5 Szablon:Infobox_nagłówek"," 13.58% 89.437 1 Szablon:Fanerozoik"," 10.84% 71.410 6 Szablon:Cytuj_stronę"," 10.58% 69.693 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"],"scribunto":"limitreport-timeusage":"value":"0.251","limit":"10.000","limitreport-memusage":"value":4175544,"limit":52428800,"cachereport":"origin":"mw1261","timestamp":"20190409201007","ttl":2592000,"transientcontent":false););"@context":"https://schema.org","@type":"Article","name":"Kreda (okres)","url":"https://pl.wikipedia.org/wiki/Kreda_(okres)","sameAs":"http://www.wikidata.org/entity/Q44626","mainEntity":"http://www.wikidata.org/entity/Q44626","author":"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects","publisher":"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":"@type":"ImageObject","url":"https://www.wikimedia.org/static/images/wmf-hor-googpub.png","datePublished":"2002-02-07T23:11:45Z","image":"https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fd/Rendzina_soil_on_the_Maastrichtian_Chalk_in_Kozub%C3%B3w_Landscape_Park%2C_Poland.JPG","headline":"okres ery mezozoicznej"(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgBackendResponseTime":149,"wgHostname":"mw1269"););
