Горад Докшыцы Вуліца цэнтральнай часткі Докшыцаў Сцяг Герб Краіна Беларусь Вобласць Віцебская Раён Докшыцкі Каардынаты 54°53′ пн. ш. 27°46′ у. д.HGЯO Першае згадванне 1407 Насельніцтва 6 827 чалавек[1] (2017) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2157 Паштовы індэкс 211720 Аўтамабільны код 2 Докшыцы на карце Беларусі ±

Докшыцы на Вікісховішчы

До́кшыцы^[2] (афіц. транс.: Dokšycy) — горад у Віцебскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Докшыцкага раёна, у вярхоўях р. Бярэзіна. Размешчаны за 200 км ад Віцебска, 12 км ад чыгуначнай станцыі Параф'янава на лініі Маладзечна—Полацк, аўтамабільнымі дарогамі злучаны з Вілейкай, Глыбокім, Лепелем, Бягомлем. Насельніцтва 6 827 чал. (2017)^[1].

Назва |

Існуе некалькі тлумачэнняў паходжання тапоніма «Докшыцы». Паводле беларускага географа В. Жучкевіча, ён мае балцкае паходжанне^[3] і, на думку Т. Кашкурэвіча, звязана з богам Перуном^[4]. Таксама існуе меркаванне, што назва паселішча ўтварылася ад кельцкага «док» — месца малацьбы^[5].

У прывілеях вялікіх князёў (на лаціне) згадваюцца як Doxiczane^[6]

Гісторыя |

Перыяд Вялікана Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай |

Докшыцы ўзніклі не пазней за XIV ст., як сяло ў складзе Харэцкай воласці, частка якой належыла віленскаму ваяводзе Войцеху Манівіду, удзельніку Грунвальдскай бітвы. Упершыню Докшыцы ўзгадваюцца ў грамаце вялікага князя ВКЛ Вітаўта, выдадзенай 13.1.1407 у Вільні. У ёй Манівід атрымаў пацверджанне на сёлы і сялян-даннікаў у Харэцкай воласці, сярод якіх названы даннікі «доксычане» (doxyczane). Пасля смерці Манівіда (1423) Докшыцы перайшлі да яго сына Яна (Івашкі) Манівідавіча, у 1485 г. — да Войцеха, сына Яна (Івашкі). Пасля яго смерці (1475) спадкаемцамі манівідавай спадчыны сталі дзве сястры — Ядвіга (жонка Алехны Судзімонтавіча) і Соф'я (жонка Мікалая Радзівілавіча). Пры падзеле спадчынай уласнасці частка двароў у Докшыцах дасталася Ядвізе, частка — Соф'і.

У далейшым Докшыцы зведалі яшчэ большае драбленне паміж уласнікамі. Доля Ядвігі адышла да яе дачкі Соф'і, якая ў канцы XV ст. выйшла замуж за князя Аляксандра Юр'евіча Гальшанскага, а пасля смерці (1517) была падзелена паміж чатырмя яе дочкамі і сынам Паўлам, віленскім біскупам. З іх доля ў Докшыцах дасталася Ганне Гальшанскай (жонка Мікалая Юр'евіча Паца), потым яе сынам. Доля ж Соф'і Радзівілавай перайшла да яе чатырох сыноў — Мікалая, Яна, Юрыя і Войцеха. Пасля смерці апошняга з іх (1519) адбыўся чарговы падзел уладанняў. Частка даннікаў з Докшыц адышла да старэйшага з братоў — Мікалая Мікалаевіча Радзівіла, пазней віленскага ваяводы (памёр у 1521 г.). Яго спадкаемцамі сталі жонка Альжбета і тры сыны — Мікалай, Ян і Станіслаў, якія ў 1526 г. падзялілі бацькоўскія ўладанні.

У 1536 г. сярод спадчыны Мікалая Мікалаевіча Радзівіла ўспамінаюцца «докшыцкія людзі», памер іх штогадовай даніны складаў 36 пудоў мёду. З трох братоў Радзівілаў апошні, Ян, памёр у 1542 г., пасля чаго гэтага частка Докшыц перайшла ва ўласнасць трох яго дачок. Да 1565 г. дзве з іх памерлі бяздзетнымі. Бацькоўская спадчына адышла да трэцяй сястры — Ганны, якая была жонкай (з 1554 г. удавой) Станіслава Пятровіча Кішкі. У 1560 г. ёй належылі 48 двароў (службаў) у Докшыцах, дзе ў той час ужо існавала царква.

Род князёў Гальшанскіх, уладальнікаў судзімонтаўскай часткі Докшыц, згас са смерцю біскупа Паўла ў 1555 г. Спадчына адышла да нашчадкаў па жаночай лініі. Імі сталі дзве дачкі Ядвігі Гальшанскай ад шлюбу з Янам Літаворам Храбтовічам, а таксама дзеці Ганны Гальшанскай. Судзімонтаўская спадчына была падзелена паміж імі на невялікія долі. Адзін з сыноў Ганны Гальшанскай і Мікалая Паца, Дамінік, у 1557 г. прадаў частку даннікаў «на Руси в Довкишчах» Станіславу Садоўскаму, служэбніку Ганны Кішчынай. Апошняя ў красавіку 1560 г. купіла долю Садоўскага ў Докшыцах за 300 літоўскіх грошай, а праз шэсць месяцаў падаравала докшыцкіх даннікаў («отчизных» і купленных «на вечность») служэбніку Пятру Скалдзіцкаму. У 1561 г. Ганна набыла ў Станіслава Мікалаевіча Паца са згоды яго братоў Мікалая, Дамініка і Паўла («маючи от всее братии моц») іх долю ў Докшыцах, якая налічвала «полтори службы» людзей. Заставалася яшчэ адна частка Докшыц, што належыла сястры Ганны Гальшанскай Ядвізе, потым дачцэ апошняй Ганне і яе мужу Юрыю Осціку. У 1569 г. іх сын Мікалай Юр'евіч Осцік падараваў гэту частку Докшыц свайму зяцю, князю Льву Сангушку-Кашырскаму. Далейшы след яе не прасочваецца.

Паводле адміністрацыйнай рэформы, якая была праведзена ў ВКЛ (1565—1566), Докшыцы ўваходзілі ў склад Менскага павета. У час Інфлянцкай вайны (1558-82) ваколіцы Докшыц з'яўляліся адной з апорных баз войск Рэчы Паспалітай. Пасля смерці (1600) Ганны Кішчынай Докшыцы належалі яе сыну Станіславу Кішку (памёр у 1617 г.), а фактычна сынам апошняга. З іх Станіслаў Станіслававіч Кішка (каля 1577 — 1626) перайшоў з кальвінізму ў каталіцтва і пазней стаў жамойцкім біскупам, у 1608 г. ён заснаваў у Докшыцах драўляны касцёл і падараваў яму фальварак Туркі.

У 1621 г. Докшыцы атрымалі статус мястэчка, а ў 1622 г. Станіслаў Кішка падараваў асноўную яго частку (на правым беразе р. Бярэзіна) з навакольнымі вёскамі Дамашы і Таргуны капітулу жамойцкага біскупства. Левабярэжную частку Докшыц у сярэдзіне XVIII ст. набыў у спадкаемцаў Кішкаў менскі кашталян Юдзінскі, які потым прадаў яе Антонію Гутаровічу.

У час вайны (1654—1667) Докшыцы моцна пацярпелі. У 1655 г. праз беларускія землі па лініі Слуцк-Мінск-Докшыцы-Дзісна планавалася правесці мяжу паміж Масквой і Швецыяй, але маскоўскі цар Аляксей Міхайлавіч адмовіўся ад прапановы шведскага боку. У Паўночную вайну (1700—1721) Докшыцы ў 1708 г. апынуліся на шляху руху шведскага корпуса генерала А. Левенгаўпта. Шведы спалілі мястэчка і касцёл. У 1745 г. пачалося будаўніцтва новага касцёла (асвячоны у 1753 г.), пры якім у 1781 г. са згоды Папы Рымскага Пія VI пачало працаваць брацтва св. Тройцы.

У складзе Расійскай імперыі |

Пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Докшыцы былі далучаны да Расійскай імперыі, сталі цэнтрам Докшыцкага павета. У 1795 г. яны атрымалі статус горада, 22 студзеня 1796 — герб: у зялёным полі два ўзгоркі, на якіх ляжаць збаны, з іхніх гарлавін цякуць сярэбраныя крыніцы, якія адзначаюць рэкі Вілію і Бярэзіну. З 1797 Докшыцы ў складзе Барысаўскага павета Мінскай губерні, заштатны горад, які хутка зноў стаў называцца мястэчкам. Уладанні жамойцкага біскупства, канфіскаваныя расійскім урадам, былі перададзены генерал-маёру расійскіх войск В. Мілашэвічу.

У 1800 г. мястэчка налічвала 152 двары, з якіх Мілашэвічу належалі 106 (35 хрысціянскіх і 71 яўрэйскіх), 42 двары (у тым ліку 12 яўрэйскіх) складалі частку ўдавы Людвігі Гутаровічавай і называліся Докшыцкай Слабадой. Яшчэ 4 двары былі заселены чыншавай шляхтай і належалі плябаніі мясцовага касцёла. Усяго насельніцтва складала 1118 чал. (507 мужчын і 611 жанчын). У мястэчку існавалі яўрэйская школа і 2 уніяцкія царквы (па адной у частках Мілашэвіча і Гутаровічавай), якія ў 1843 г. былі ператвораны ў праваслаўныя. У Докшыцах штогод праводзіўся кірмаш у дзень Святой Тройцы, у Докшыцкай Слабадзе — у дзень Узвіжання Святога Крыжа.

Сядзіба. А. Адам, 1812

Маёнтак Мілашэвіча ахопліваў шэраг навакольных вёсак (Валасатку, Вецяры, Плітніцу, Таргуны і інш.). Пазней ён быў вернуты ў скарб. У 1812 г. скарбавая частка мястэчка налічвала 99 двароў. Докшыцкая Слабада (Лісоўшчына) была ў той час уласнасцю Ігнацыя і Бенядзікта Пяткевічаў. У час вайны 1812 года праз Докшыцы ў ліпені прайшлі войскі віцэ-караля Італіі Я. Багарнэ, а ў кастрычніку — адступаючыя часткі корпуса генерала К. Ф. Врэдэ, якія разрабавалі мястэчка. У час паўстання 1830-31 у красавіку — маі 1831 г. каля Докшыц адбыліся баі вілейскіх паўстанцаў С. Радзішэўскага з царскімі войскамі.

У 1824 г. у мястэчку дзейнічала суконная майстэрня Давіда Шапіры. У ёй працавалі тры майстры і чатыры рабочыя, якія абслугоўвалі 2 ткацкія станкі. Д.Шапіру (купцу 3-й гільдыі) належалі ў Докшыцах 3 крамы. Пасля скасавання прыгоннага права ў 1861 г. Докшыцы сталі цэнтрам аднайменнай воласці. У 1863 г. тут была пабудавана новая праваслаўная царква на сродкі, адпушчаныя ўрадам. У склад прыхода акрамя праваслаўных вернікаў Докшыц уваходзілі жыхары навакольных вёсак Альхоўка, Валасатка, Дамашы, Загарані, Кожына, Козікі, Крыкуны, Лапуты, Лаці, Плітніца, Свіное, Таргуны, Туркі і Янкі.

У 1868 г. у Докшыцах пражывала 1613 жыхароў (801 мужчына і 812 жанчын), у тым ліку 310 праваслаўных, 241 католік, 12 магаметан, 1050 яўрэяў, сярод месцічаў — 62 рамеснікі; меліся 1 мураваны і 266 драўляных дамоў, мураваная царква, драўляны касцёл, 4 яўрэйскія малітоўныя дамы, 22 лаўкі, 17 шынкоў, 3 бровары і паравы млын. У Докшыцах штотыднёва праходзілі кірмашы (больш значныя праводзіліся ў аўторак на масленічным тыдні і ў свята Прачыстай 15 жніўня), на якіх пераважна прадаваліся азімае і яравое збожжа, лён, буйная рагатая жывёла, коні розныя тавары і інш.

Да 1870-х гг. у Докшыцах дзейнічалі магістрат (Ратуша) і Дума (потым — гарадское спрошчанае кіраванне), у 2-й палове 19 ст. размяшчаліся валасное праўленне, кватэра прыстава 3-га стана Барысаўскага павета, паштовая станцыя, працавала народнае вучылішча. На працягу 19 ст. канчаткова сфармавалася вулічная сетка Докшыц (цэнтральныя Барысаўская, Даўгінаўская, Глыбоцкая і Полацкая вуліцы, да іх прымыкалі — Ветраная, Сянная, Татарская і інш.). У канцы 19 ст. ў Докшыцах пачалі дзейнасць пазыка-ашчаднае і пажарнае таварыствы.

Паводле перапісу (1897) у Докшыцах пражывала 3642 жыхары (у 1904 г. — 4103), сярод якіх 119 дваран, 6 святароў, 30 купцоў, 3124 мешчаніны, 337 сялян, 14 іншаземцаў. Па веравызнанні — 439 праваслаўных, 1 старавер, 361 католік, 4 пратэстанты, 75 магаметан, 2762 іўдзеі. Агульная пісьменнасць жыхароў складала 40,6 % (усяго па губерні — 17,8 %). У 1904 г. ў Докшыцах налічвалася 435 драўляных і 1 мураваны дамоў, 2 гасцініцы, 2 сукнавальні (працавалі 3 рабочыя), 1 аптэка і 2 аптэкарскія крамы. З 1902 у Докшыцах працавала 2-класнае пачатковае вучылішча (з 1907 — 4-класнае, з 1913 — вышэйшае пачатковае).

У пачатку XX ст. ў Докшыцах і наваколлі была вядома батлейка Патупчыка (асабліва папулярнымі з'яўляліся пастаноўкі «Мікіта» і «Земскі Арскі»).

Першая сусветная і Грамадзянская вайна |

У час 1-й сусветнай вайны Докшыцы былі прыфрантавым горадам (а ў верасні 1915 г. ненадоўга займаліся германскімі войскамі). У снежні 1917 г. у Докшыцах была ўсталявана савецкая ўлада. У лютым — лістападзе 1918 г. горад акупаваны германскім войскамі. У сакавіку 1918 г. Докшыцы ўваходзяць у склад абвешчанай БНР. З 20 жніўня 1919 да ліпеня 1920 гг. Докшыцы былі заняты польскімі войскамі.

У складзе Польскай Рэспублікі (1921—1939 гг.) |

Паводле Рыжскага мірнага дагавора (1921 да 17 верасня 1939 г. Докшыцы знаходзіліся ў складзе Польшчы, з'яўляліся цэнтрам гміны Дзісенскага павета Віленскага ваяводства.

Перыяд Беларускай ССР |

З 1939 г. Докшыцы ў складзе БССР, у Вілейскай вобласці, 3,6 тыс. жыхароў. 15 студзеня 1940 г. Докшыцы афіцыйна атрымалі статус горада, сталі цэнтрам раёна.

Другая сусветная вайна |

У 2-ю сусветную вайну Докшыцы з 9 ліпеня 1941 г. былі акупаваны нямецка-фашысцкімі захопнікамі, якія знішчылі ў горадзе і раёне 4931 чал. У Докшыцах стаяў вайсковы гарнізон, які неаднаразова падвяргаўся нападу партызан. 29 мая 1942 г. было ліквідавана гета з 2653 чал. яўрэйскай нацыянальнасці^[7]. Горад вызвалены 2 ліпеня 1944 г.

Пасляваенны перыяд |

У снежні 1962 — студзені 1965 гг. Докшыцы ўваходзілі ў склад Глыбоцкага раёна. У 1959 г. тут пражывала 2,1 тыс. жыхароў, у 1971 г. — 3,9 тыс.

• Места на старых фатаздымках


• 
  

  

  
  

  
  

  Касцёл Найсв. Тройцы. Здымак Юзафа Барэці, 1894
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Касцёл Найсв. Тройцы, пач. XX ст.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Царква Яна Багаслова
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Сінагога
  

  
  

  
  

Насельніцтва |

• 
  XVIII стагоддзе: 1800 — 1 118 чал.


• 
  XIX стагоддзе: 1868 — 1 613 чал.; 1897 — 3 642 чал, з іх паводле стану 119 шляхты, 6 духоўнага стану, 30 купцоў, 3 124 мяшчан, 337 сялян, 14 іншаземцаў; паводле веры 439 праваслаўных, 361 каталік, 1 старавер, 4 пратэстанты, 75 магаметанаў, 2 762 іўдзеі.


• 
  XX стагоддзе: 1904 — 4 103 чал.; 1921 — 3 004 чал.; 1939 — 3,6 тыс. чал.; 1959 — 2,2 тыс. чал.; 1971 — 3,9 тыс. чал.; 1991 — 7,2 тыс. чал.^[8]; 1993 — 7,4 тыс. чал.^[9]


• 
  XXI стагоддзе: 2004 — 7,0 тыс. чал.; 2006 — 6,9 тыс. чал.^[10]; 2008 — 6 912 чал.; 2009 — 6 628 чал. (перапіс)^[11]; 2016 — 6 906 чал.^[12]; 2017 — 6 827 чал.^[1]

Эканоміка |

Прадпрыемствы харчовай прамысловасці.

• 
  КУВП «Докшыцкі камбінат будаўнічых матэрыялаў»


• Докшыцкі філіял ААТ «Лепельскі МКК»


• Філіял «Докшыцкі хлебазавод» РУВП «Віцебскхлебпрам»

Транспарт |

Праз Докшыцы праходзяць аўтамабільныя дарогі Р3 (Лагойск — Глыбокае — граніца Латвіі), Р29 (Вушачы — Вілейка) і Р86 (Багушэўск (ад М8) — Лепель — Мядзел).

Места мае рэгулярнае аўтобуснае злучэнне з Мінскам, Віцебскам і інш.

Культура |

Дзейнічаюць гарадскі цэнтр культуры, дом рамёстваў, 2 бібліятэкі.

Адукацыя |

У Докшыцах працуюць 3 агульнаадукацыйныя школы, дзіцячая школа мастацтваў.

Мас-медыя |

У месце выдаецца раённая газета «Родныя вытокі».

Забудова |

Генеральны план Докшыц (1977) улічвае захаванне гістарычнага планавання. Асноўная тэрыторыя горада знаходзіцца на правым беразе Бярэзіны. Тут размяшчаецца адміністрацыйна-грамадскі цэнтр. Забудова пераважна 1-павярховая, ёсць групы 2—3-павярховых секцыйных будынкаў.

Турыстычная інфармацыя |

У Докшыцах дзейнічае дом рамёстваў (у колішняй драўлянай царкве Св. ап. Іаана Багаслова). Спыніцца можна ў гасцініцы «Докшыцы».

Славутасці |

• Гістарычная забудова (XVIII — пач. XX стст.; фрагменты)


• Касцёл Найсв. Тройцы (1994)


• Млыны (1920-я)


• Могілкі: польскія ваенныя часоў вайны 1920 р., яўрэйскія, каталіцкія, татарскія (Мізар), праваслаўныя


• Драўляная мячэць (1925), сёння мае значна перабудаваны выгляд


• Сядзіба Мікульскіх (XIX ст.)


• 
  Свята-Пакроўская царква (1900—1903)


• Св. Апостала Іаана Багаслова (1863)


• Брацкая магіла (1941—1944 гады), пл. Палявога, у скверы -  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Д000424шыфр 213Д000424
  


• Помнік Герою Савецкага Саюза Аляксандру Іванавічу Чарнышу (1917—1944)^[13]

Страчаная спадчына |

• Капліцы могілкавыя: каталіцкая (XVIII ст.), праваслаўная


• Касцёл Найсв. Тройцы (1608)


• Сінагога


• Сядзіба


• Царква Св. Казьмы і Дзям'яна (грэка-каталіцкая; XVІ ст.)

Галерэя |

• Краявіды Докшыц


• 
  

  

  
  

  
  

  У цэнтры горада
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Дзіцячая школа мастацтваў
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Царква
  

  
  

  
  

Вядомыя асобы |

• 
  Карл Лупіновіч (1891—1937?), каталіцкі святар, удзельнік беларускага хрысціянскага руху


• 
  Віктар Пятровіч Маркавец, беларускі жывапісец

Гл. таксама |

• Гарады Віцебскай вобласці


• Гарады Беларусі

Зноскі |

Літаратура |

• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Докшыцкага раёна / Рэдкал. Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]; уклад. А. В. Скараход; маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2004.— 750 с. : іл.


• 
  Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — 527 с.: іл. ISBN 985-11-0041-2.


• 
  Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 684 с.: іл. ISBN 985-11-0314-4.


• 
  Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998.— 287 с. ISBN 985-07-0131-5.


• Dokszyce // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich.Tom II: Derenek — Gżack. — Warszawa, 1881. S. 93.

Спасылкі |

• 
  На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Докшыцы
  

• 
  Геаграфічныя звесткі па тэме Докшыцы на OpenStreetMap
  


• 
  м. Докшыцы на Radzima.org
  


• 
  м. Докшыцы на Westki.info
  


• 
  Докшыцы на Прыдзвінскі крайн: Гісторыя і сучаснасць
  

г р п Докшыцкі раён Гарады Докшыцы Гарадскія пасёлкі Бягомль Сельсаветы Бягомльскі с/с · Бярозкаўскі с/с · Бярэзінскі с/с · Валкалацкі с/с · Докшыцкі с/с · Крулеўшчынскі с/с · Крыпульскі с/с · Параф’янаўскі с/с · Порплішчанскі с/с · Сітцаўскі с/с · Тумілавіцкі с/с

Гарады і гарадскія пасёлкі Віцебскай вобласці

Віцебск · Барань · Бешанковічы · Браслаў · Верхнядзвінск · Гарадок · Глыбокае · Дзісна · Докшыцы · Дуброўна · Лепель · Лёзна · Мёры · Наваполацк · Новалукомль · Орша · Паставы · Полацк · Расоны · Сянно · Талачын · Ушачы · Чашнікі · Шаркаўшчына · Шуміліна